With an eye on the audience

FROM: TM 2, March 2010 www.theatermaker.nl

By Marcelle Schots

“Now I've got your attention,” remarks performer Eric Schrijver, after sitting down on the bar and finally capturing the attention of the audience gathered in the theater foyer prior to the performance of Spectatorship. The performance in the auditorium is about to begin, but Schrijver has already been moving among the waiting audience for half an hour. With a microphone in his hand, he greets visitors, leans over tables, and recites texts about the relationship between spectator and performer. This is where it all begins, the performer seems to want to emphasize, as he asks the audience questions about choices and expectations.

In Spectatorship, Bruno Listopad's most recent performance, the position of the spectator is subjected to critical scrutiny. In doing so, the choreographer joins a group of theater makers who question theatrical codes and settings in their work and, in particular, examine the relationship with the spectator. In the Netherlands, this approach can also be seen in performances by Ivana Müller and David Weber-Krebs.

Honesty

In recent years, Listopad has used different perspectives to reflect on dance art and performance. He draws inspiration from the work of philosophers and movements in the visual arts. In Against Architecture, he drew a parallel between what he sees as the undesirable unequal relationship between choreographer and dancers by juxtaposing Georges Bataille's idea of architecture as an instrument of power with the ideas of Guy Debord and the Situationists.

Both meaningful and meaningless facts about the creative process of a dance performance were reviewed in Thoughts unsaid, then forgotten. In the form of an interview, a choreographer talks about his ideas and ambitions, while dryly humorous illustrations in motion offer a glimpse of the dilemmas that can arise when translating ideas into movement. However revealing and cynical this reflection on the creative process may have been at times, the honesty with which it was dissected evoked a great deal of sympathy for the way in which the choreographer and dancers exposed themselves and took aim at myth and reality in the art of dance. Thoughts unsaid, then forgotten left the audience with the pressing question of what remains for Listopad as a choreographer after this merciless self-analysis. With the performance Spectatorship, however, he reverses the roles and forces the audience to look within themselves and take a stand.

Black masks

The first glimpse of the stage in Spectatorship reveals a white floor strewn with dozens of objects, as if a large toy box had been emptied. The collection of props seems random but has one thing in common: everything is black. A record player, a ball, an office chair, cables, and rubber boots. There is also a striking amount of plastic and rubber on the floor.

When the four performers, dressed in brightly colored leggings and T-shirts, enter, they turn their gaze to the audience and pull black masks over their heads. An SM mask. A black mask with Mickey Mouse ears. A monkey head. As if proceeding with the order of the day, the performers set to work with a number of objects. A sword fight with plastic bags in a vacuum ensues. A black trash can is rolled across the floor. Someone jerks his body with a suitcase on his lap.

There is no music, only the occasional banging of the tangle of microphones with which one of the dancers is rummaging around. A television screen displays the duration of the performance down to the second. The house lights will remain on throughout the performance.

Then a performer wearing a black helmet shoots around with a black cap gun. At the same time, another performer sitting on a trash can rides an imaginary horse, using a black magic wand as a whip. A dildo and the microphones are crushed in a black firefighter's helmet with a black magic wand. Boots are pulled onto hands.

During the maelstrom of indefinable actions, an image is occasionally placed on the player. “Three, two, one, zero. All engines are running,” echoes through the hall as the spinning singlet loses speed and the needle of the turntable sticks with a lot of noise. Spectatorship unfolds as a spectacle that can perhaps be described as a series of seemingly meaningless actions with no connection to each other. As a spectator, you quickly wonder what it all means. And that question immediately reveals the confrontation that Listopad is engaging in.

Unlike his contemporaries, Listopad's research into the relationship between spectator and performer drew on a recurring theme in his work: power relations. According to him, the performer and the viewer are in an unequal relationship. He argues that seeing is the opposite of knowing and that seeing makes the viewer passive. He also immersed himself in the ideas of the French philosopher Jacques Rancière. In his essay The Emancipated Spectator, Rancière writes that a person is not passive simply because they are looking. While looking, one compares what one sees with what one already knows and has experienced. That is why looking is participating, albeit in a different way than an actor. According to Rancière, the many theatrical attempts to bridge the gap between performer and spectator actually widen this gap by emphasizing its existence.

Alienation

Listopad's response to this observation is remarkable. With the translation he makes of this theme in Spectatorship, he challenges visitors by presenting them with a spectacle that makes no sense. Did Listopad choose this Dadaist setting to emphasize his resistance to existing structures—both in theater and beyond—and to undermine existing codes? Does he want to give the visitor freedom of choice in this way?

Listopad has made sharp artistic choices with regard to time and space. The ticking clock on the screen leaves little to the imagination in terms of the perception of time. There is no dramatic arc in the presentation. The continuously burning lights in the auditorium mean that there is no separation between the space of the performers and the audience.

The extreme alienation completely throws the audience back on itself. The action on stage consists of incidents without a guiding thread. Associations with power relations, games, and sexual connotations are inevitable, but the black world in which the performers indulge in bizarre fantasies offers no new insights.

The audience's response is lukewarm. When the performers leave and do not return for applause, most remain seated, waiting. No one leaves the theater during the 56 minutes and 12 seconds.

Listopad is consistent in his quest. His honest approach evokes a great deal of admiration, however inimitable the work may sometimes be. Unfortunately, this applies to a large extent to Spectatorship, because Listopad fails to entice the audience into action with this performance.

---

Met het oog op de toeschouwer

UIT: TM 2,  maart 2010 www.theatermaker.nl                                              

Door Marcelle Schots

‘Now I’ve got your attention,’ merkt performer Eric Schrijver op, nadat hij op de bar is gaan zitten en alle ogen van het publiek dat zich voorafgaand aan de voorstelling Spectatorship in de theaterfoyer heeft verzameld eindelijk op hem zijn gericht. De voorstelling in de zaal gaat bijna beginnen, maar Schrijver beweegt zich al een half uur tussen het wachtende publiek. Met een microfoon in zijn hand begroet hij bezoekers, buigt hij zich over tafeltjes en spreekt hij teksten uit over de relatie toeschouwer-performer. Hier begint het allemaal al, lijkt de performer te willen benadrukken, terwijl hij het publiek vragen voorlegt over keuzemogelijkheden en verwachtingen.

In Spectatorship, de meest recente voorstelling van Bruno Listopad, wordt de positie van de toeschouwer aan een kritische blik onderworpen. Daarmee sluit de choreograaf zich aan bij een schare theatermakers die theatrale codes en setting in hun werk ter discussie stellen en in het bijzonder de relatie met de toeschouwer onder de loep nemen. In Nederland is deze werkwijze bijvoorbeeld ook te zien in voorstellingen van Ivana Müller en David Weber-Krebs.

Eerlijkheid

Listopad gebruikte de afgelopen jaren verschillende perspectieven om op danskunst en performance te reflecteren. Hij laat zich daarbij voeden door het werk van filosofen en stromingen in de beeldende kunst. In Against Architecture legde hij een parallel met de voor hem ongewenste ongelijkwaardige verhoudingen tussen choreograaf en dansers door Georges Batailles idee over architectuur als machtsinstrument naast de denkbeelden van Guy Debord en de Situationisten te plaatsen.

Zowel zinvolle als onzinnige wetenswaardigheden rondom het creatieproces van een dansvoorstelling passeerden de revue in Thoughts unsaid, then forgotten. In de vorm van een vraaggesprek vertelt een choreograaf over zijn ideeën en ambities waarbij droogkomische illustraties in beweging een blik bieden op de dilemma’s die de vertaalslag van idee naar beweging met zich kan meebrengen. Hoe niets verhullend en cynisch deze reflectie op het creatieve proces zo nu en dan ook was, de eerlijkheid waarmee werd ontleed riep veel sympathie op voor de wijze waarop choreograaf en dansers zichzelf blootgeven en mythe en werkelijkheid in de danskunst op de korrel nemen. Thoughts unsaid, then forgotten liet de toeschouwer achter met de prangende vraag wat er nog overblijft voor Listopad als choreograaf na deze genadeloze zelfanalyse. Met de voorstelling Spectatorship draait hij de rollen echter om en dwingt hij het publiek bij zichzelf te rade te gaan en stelling te nemen.

Zwarte maskers

De eerste aanblik van het toneel in de voorstelling Spectatorship toont een witte vloer waarover tientallen objecten liggen verspreid, alsof er een grote speelgoedkist is leeggekieperd. De verzameling props lijkt willekeurig samengesteld maar heeft een overeenkomst: alles is zwart. Een platenspeler, een bal, een bureaustoel, kabels en rubberlaarzen. Daarbij ligt er opvallend veel plastic en rubber op de vloer.

Wanneer de vier performers gekleed in felgekleurde leggings en T-shirts opkomen, richten zij hun blik naar het publiek en trekken ze zwarte maskers over hun hoofd. Een sm-masker. Een zwart masker met Mickey Mouse-oortjes. Een apenhoofd. Alsof ze tot de orde van de dag overgaan, gaan de performers met een aantal voorwerpen aan de slag. Er volgt een zwaardgevecht met plastic zak in het luchtledige. Een zwarte prullenmand wordt over de vloer gerold. Iemand schokt met zijn lichaam met een koffer op schoot.

Er klinkt geen muziek, slechts zo nu en dan het gebonk van de kluwen microfoons waarmee een van de dansers rondstruint. Op een televisiescherm wordt de tijdsduur van de voorstelling tot op de seconde weergegeven. Het zaallicht zal gedurende de hele voorstelling aanblijven.

Dan weer schiet een performer met zwarte helm op het hoofd met een zwart klapperpistooltje om zich heen. Tegelijkertijd ment een ander zittend op een prullenmand een denkbeeldig paard waarbij hij een zwarte toverstaf als zweep gebruikt. Een dildo en de microfoons worden in een zwarte brandweerhelm gepureerd met een zwarte toverstaf. Laarsjes worden aan handen getrokken.

Tijdens de maalstroom van ondefinieerbare acties wordt zo nu en dan een plaatje op de speler gelegd. ‘Three, two, one, zero. All engines are running,’ klinkt door de zaal terwijl het draaiende singletje snelheid verliest en de naald van de pick-up met veel ruis blijft hangen. Zo ontvouwt zich in Spectatorship een schouwspel dat zich wellicht laat omschrijven als een aaneenschakeling van schijnbaar zinloze acties zonder enige onderlinge relatie. Je vraagt je als toeschouwer al snel af wat dit allemaal te betekenen heeft. En in die vraag ligt meteen de confrontatie die Listopad aangaat besloten.

Anders dan zijn generatiegenoten greep Listopad in zijn onderzoek naar de verhouding tussen toeschouwer en performer naar een terugkerend thema in zijn werk: machtsverhoudingen. Volgens hem staan de performer en de toeschouwer in een ongelijkwaardige relatie tot elkaar. Hij stelt dat kijken het tegenovergestelde is van weten en dat kijken de toeschouwer passief maakt. Daarbij verdiepte hij zich ook in het gedachtegoed van de Franse filosoof Jacques Rancière. Die schrijft in zijn essay De geëmancipeerde toeschouwer dat iemand niet passief is doordat hij slechts kijkt. Terwijl men kijkt, vergelijkt men wat men ziet met wat men al weet en zelf heeft ervaren. Daarom is kijken deelnemen, al is het op een andere manier dan die van een acteur. Volgens Rancière vergroten de vele theatrale pogingen om het gat tussen performer en toeschouwer te dichten dit hiaat doordat het bestaan ervan wordt benadrukt.

Vervreemding

Listopads antwoord op deze observatie is opmerkelijk. Met de vertaalslag die hij van deze thematiek maakt in Spectatorship daagt hij de bezoekers uit door ze een schouwspel voor te schotelen waaraan geen touw is vast te knopen. Heeft Listopad voor deze dadaïstische setting gekozen om zijn weerstand tegen de bestaande structuren – zowel in het theater als daarbuiten – te benadrukken en bestaande codes te ontkrachten? Wil hij de bezoeker op deze manier zijn of haar keuzevrijheid geven?

Listopad heeft scherpe artistieke keuzes gemaakt met betrekking tot tijd en ruimte. De doortikkende tijd op het beeldscherm laat weinig te raden over met het oog op de tijdsbeleving. Een spanningsboog in het gepresenteerde ontbreekt. Door het continu brandende zaallicht is er geen scheiding tussen de ruimte van de spelers en de toeschouwers.

De extreem doorgevoerde vervreemding werpt de toeschouwer volledig terug op zichzelf. De actie op het toneel bestaat uit incidenten zonder leidraad. Associaties met machtsverhoudingen, spelletjes en seksuele connotaties zijn onontkoombaar, maar de zwarte wereld waarin de performers zich aan bizarre fantasieën laven biedt geen nieuwe inzichten.

De toeschouwers reageren lauwtjes. Wanneer de performers afgaan en niet meer terugkeren voor het applaus blijft het merendeel nog afwachtend zitten. Niemand heeft in de 56 minuten en 12 seconden de zaal verlaten.

Listopad is consequent in zijn zoektocht. Zijn integere benadering roept veel bewondering op, hoe onnavolgbaar het werk soms ook is. Dat geldt helaas in sterke mate voor Spectatorship, want het lukt Listopad met deze voorstelling niet het publiek tot actie te verleiden.